Augustyn Mieleski Rotundus

---

Życiorys

Augustyn Rotundus – Mieleski przyszedł na świat około 1520 roku w Wieluniu. Swoją edukację rozpoczął na Uniwersytecie w Wittenberdze, a następnie kontynuował ją w Poznaniu. W tym miejscu zbliżył się do luteranizmu, co skutkowało oskarżeniem go w Akademii Lubrańskiego o autorstwo złośliwego paszkwilu wymierzonego w kapitułę poznańską. W późniejszym czasie stał się zagorzałym katolikiem.

Rotundus był orędownikiem idei państwowej Wielkiego Księstwa Litewskiego, sprzeciwiając się roszczeniom Królestwa Polskiego. Jako prekursora mitycznych wywodów oraz apologetę Litwy, pełnił znaczącą rolę w historii tego regionu. Został sekretarzem kancelarii królewskiej króla Zygmunta Augusta. W 1551 roku osiedlił się na Litwie, gdzie zajął się pisarstwem politycznym oraz badaniami nad historią Litwy.

Wśród jego osiągnięć literackich znajduje się dzieło zatytułowane „Rozmowa Polaka z Litwinem” (1564), które wnosi ważny wkład w dyskusję toczącą się w tamtym okresie. Pełnił również funkcję wójta w Wilnie. Augustyn Rotundus był osobą, która rozwijała i pogłębiała koncepcje Michalona Lituanusa. Brał aktywny udział w przygotowywaniu drugiego (1566) oraz trzeciego (1588) Statutu litewskiego.

Nobilitowany przez sejm w Grodnie w 1568 roku, otrzymał herb Rola. Aktywnie przyczynił się do przetłumaczenia drugiego Statutu litewskiego na język łaciński, dodając do niego autorską pracę zatytułowaną „Zarys dziejów książąt litewskich” (Epitome principum Lituaniae), w której zwięźle przedstawił legendę o rzymskim pochodzeniu Litwinów, łącząc ją z genealogią wielkich książąt litewskich.

Około 1576 roku Rotundus zauważył, że język litewski pozostał w użyciu wyłącznie wśród wieśniaków. Zmarł 20 marca 1582 roku i został pochowany w kościele św. Jana w Wilnie.

Twórczość

Ważniejsze utwory

W twórczości Augustyna Mieleskiego Rotundusa należy zauważyć szereg znaczących dzieł, które miały wpływ na literaturę oraz historię Polski. Wśród nich warto wyróżnić:

• Inauguratio Reverendissimi in Christo Patris et Domini… Samuelis Maczieiowski, wydana w 1540 roku w Krakowie przez drukarnię J. Helicz,
• Cronica sive historia Lithuaniae, powstająca po roku 1551, która była pisana z zalecenia Zygmunta Augusta; rękopis tej pracy z Biblioteki Nieświeskiej, po przewiezieniu do Petersburga, zaginął,
• Rozmowa Polaka z Litwinem, stworzona w 1564 roku i opublikowana około 1565; krytyczne wydanie tego utworu zrealizował J. Korzeniowski w Krakowie w 1890 roku, wyposażone w przypisy i komentarze, jako odpowiedź na inwektywy S. Orzechowskiego skierowane przeciw Litwie,
• De dignitate ordinis ecclesiastici Regni Poloniae, który został wydany w Krakowie w 1582 roku przez drukarnię Łazarzowa. Fragmenty jego polskiego przekładu zostały opublikowane przez P. Chmielowskiego w „Dziejach krytyki literackiej w Polsce” w Warszawie w 1902 roku, na stronach 34-35.

Przekłady

W dziedzinie przekładów, Rotundus również dostarczył istotnych tekstów. Należy wymienić:

• Statuta Magni Ducatus Lituaniae… przetłumaczone z języka ruthenowego na łacinę, opublikowane przez F. Piekosińskiego w „Pomnikach prawa litewskiego z XVI wieku. Cz. 1.” w Archiwum Komisji Prawniczej AU w tomie 7 w 1900 roku; dedykacja Stefanowi Batoremu została zamieszczona w wydaniu, a także tekst łaciński oraz przekład francuski przytoczył A. Martel w „La Langue polonaise dans les pays ruthènes, Ukraine et Russie Blanche 1569-1667” w Lille w 1938 roku,
• Przekład według tzw. redakcji drugiej z 1566 roku, który został ofiarowany Stefanowi Batoremu w 1576 roku; autorstwo tego dzieła przypisano J. Jakubowskiemu.

Listy i materiały

Rotundus pozostawił po sobie także cenną korespondencję oraz różne materiały, które odzwierciedlają jego myśli oraz czas, w którym żył. Warto wymienić:

• Listy do S. Hozjusza z lat 1549-1557, które zostały wydane przez F. Hiplera i W. Zakrzewskiego w „Stanislai Hosii epistolae”, tomy 1-2, w Acta Historica Res Gestas Poloniae Illustrantia, tom 4 (1879) oraz tom 9 (1886),
• Listy do S. Hozjusza z lat 1551-1567, które ukazały się w wersji fragmentarycznej oraz całościowej (niektóre z nich mylnie datowane), wydane przez J. Łukaszewicza w „Dziejach kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce”, Poznań 1853, strony 56-62,
• Epistola ad Stan. Hosium… Cardinalem et Episcopum, datowana w Grodnie 3 sierpnia 1567. Tekst ten został opublikowany w „Tabularium Ecclesiae Romanane” w Frankfurt w 1743 roku, strony 444-447,
• Fragmenty listów do S. Hozjusza z lat 1567-1568, wydane przez J. Łukaszewicza w „Historii szkół w Koronie i w Wielkim Księstwie Litewskim”, tom 1, Poznań 1849, strony 118-121 w przypisach,
• List do Andrzeja Wolana, datowany w Taboryszkach w grudniu 1571, wydany w książce A. Wolana „De libertate politica sive civili libellus” w Krakowie 1572 w drukarni M. Wirzbięta; fragment ten znalazł się również w „De dignitate ordinis ecclesiastici Regni Poloniae”, Kraków 1582, drukarnia Łazarzowa, a także w „Dziejach krytyki literackiej w Polsce” ogłoszonych przez P. Chmielowskiego w Warszawie w 1902 roku,
• Epistola ad Georgium Radivilum… episcopum vilnen, datowana w Wilnie w 1581 roku,
• Dokument dotyczący rocznej pensji na stanowisku sekretarza królewskiego, datowany w Piotrkowie 4 lutego 1549 roku, wydany przez T. Wierzbowskiego w „Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego”, tom 1, Warszawa 1900, strony 88-89,
• Korespondencja z S. Hozjuszem, której rękopisy można znaleźć w Archiwum Biskupim we Fromborku.

Utwory o autorstwie niepewnym

Na koniec, niektóre z prac przypisanych Rotundusowi mają niepewne autorstwo. Wśród nich można wyróżnić:

• Zdanie o obieraniu nowego króla, powstające w 1573 roku, wydane przez J. Czubka w „Pismach politycznych z czasów pierwszego bezkrólewia” w Krakowie w 1906 roku, strony 349-355; przypuszczalne autorstwo tej pracy wychodzi z badań A. Brücknera,
• Epitome principum Lituaniae, powstająca około 1576 roku, która stanowi dodatek do łacińskiego przekładu Statutu litewskiego; to dzieło również zostało opublikowane przez J. Jakubowskiego w „Studiach nad stosunkami narodowościowymi na Litwie przed unią lubelską”, Warszawa 1912, dodatek 2, w „Pracach Towarzystwa Naukowego Warszawskiego Wydział II” nr 7; autorstwo według J. Jakubowskiego pozostaje niepewne.

---

Oceń: Augustyn Mieleski Rotundus

---